Czym jest zachowek?
Zachowek to rodzaj instytucji prawnej, której celem jest ochrona interesów majątkowych najbliższej rodziny osoby zmarłej, w sytuacji gdy zostali pominięci w testamencie lub w darowiznach dokonanych przed śmiercią.
Kto może domagać się zachowku i w jakiej wysokości?
Do zachowku uprawnione są w pierwszej kolejności dzieci zmarłego oraz jego małżonek, a w drugiej kolejności rodzice zmarłego, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy. Wysokość należnego zachowku jest uzależniona od wieku spadkodawcy oraz jego zdolności do pracy.
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego: „jeżeli uprawniony do zachowku jest osobą trwale niezdolną do pracy albo jest zstępnym, który nie ukończył 18 roku życia wówczas przysługuję mu 2/3 wartości udziału spadkowego, który by otrzymał, gdyby dziedziczył z mocy ustawy. W innych przypadkach wartość ta wynosi ½ wartości udziału spadkowego, który by ta osoba otrzymała, gdyby dziedziczyła ustawowo”.
Kto nie jest uprawniony do zachowku?
Osoba uprawniona (dzieci, małżonek, rodzice zmarłego), która dziedziczyłaby z ustawy po spadkodawcy, ma prawo do roszczenia z tytułu zachowku, jeżeli nie otrzymała należnej kwoty w innej postaci jak np. darowizny, zapisu zwykłego lub windykacyjnego, świadczenia od fundacji rodzinnej.
Zachowek nie przysługuję także osobie, która została wydziedziczona na mocy testamentu lub została uznana przez sąd za niegodnego dziedziczenia, spadkobiercy, który spadek odrzucił oraz spadkobiercy, który dokonał zrzeczenia się dziedziczenia,a także małżonkowi, jeżeli spadkodawca wystąpił z wnioskiem orzeczenia rozwodu lub separacji z jego winy, a roszczenie to było zasadne.
Kto ma obowiązek wykonać roszczenie wynikające z instytucji zachowku?
Do wykonania roszczenia pieniężnego w pierwszej kolejności powołany jest spadkobierca. W większości przypadków będzie to osoba, która dziedziczy na mocy testamentu. Drugą osobą, która jest odpowiedzialna za zaspokojenie roszczenia o zachowek jest zapisobierca windykacyjny, a następnie osoba, która dostała darowiznę doliczoną do spadku od zmarłego.
W jakich przypadkach wstępuje ograniczenie odpowiedzialności za zapłatę zachowku?
W sytuacji gdy osobą pozwana o wypłatę zachowku jest również jedną z osób uprawnionych do otrzymania zachowku po zmarłym (czyli dzieci, małżonek lub rodzice spadkodawcy). Zapłata zachowku jest ograniczona do kwoty, która przewyższa wartość zachowku, jaki samemu się jej należy.
Jak uzyskać zachowek?
Żądanie zapłaty zachowku powinno zostać skierowane do spadkobiercy, który otrzymał spadek. W wezwaniu do zapłaty należy wskazać kwotę do zapłaty oraz powołać się na podstawę do wypłaty zachowku.
Jeśli nie przyniesie to oczekiwanych skutków, sprawę należy skierować na drogę postępowania sądowego. Do pozwu należy dołączyć akt zgonu spadkodawcy, akt poświadczenia dziedziczenia lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, akt cywilny potwierdzający pokrewieństwo między osobą zmarłą a osobą żądającą zapłaty zachowku oraz umowy darowizny i dokumenty, które potwierdzają, że roszczenie o zachowek jest zasadne.
Czy żądanie o zapłatę zachowku ulega przedawnieniu?
Z pozwem o zapłatę należy wystąpić przed upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu albowiem po tym czasie roszczenie ulega przedawnieniu. Mogą też wystąpić sytuacje, w których uprawniony nie wiedział o ogłoszeniu testamentu i wówczas nie znajdzie tutaj zasada przedstawiona powyżej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 września 2010 r., sygn. II CSK 178/10 wskazał, że: „bieg przedawnienia roszczenia o udział w schedzie nie rozpocznie się, jeśli uprawniony nie wie o swoim prawie”.
Czy można bronić się przed zapłatą zachowku, w sytuacji gdy jest on należy?
W polskim ustawodawstwie występuje art. 5 KC, z którego wynika, że „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”
Obowiązujące prawodawstwo nie zawiera wyraźnej definicji tego, czym w istocie są zasady współżycia społecznego i nie wskazuje też na przykłady sytuacji, w których żądanie zachowku byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Biorąc pod uwagę praktykę sądową takim przekładem jest np. sytuacja, w której osoba żądająca zachowku przez długi czas nie interesowała się spadkodawcą, nie zapewniała mu opieki, pomocy, podczas gdy obowiązki te były wykonywane przez osobę zobowiązaną do zapłaty zachowku. Jednakże, w takiej sytuacji konieczne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego i ustalenie kto zawinił i doprowadził do powstania takiej sytuacji, czy spadkodawca czy żądający zachowku.
Kwestie związane z zagadnieniem zachowku bywają skomplikowane. Analizie należy poddać wiele czynników, w szczególności gdy np. rozważeniu będą podlegać kwestie dotyczące zasad współżycia społecznego, które zawsze należy analizować indywidualnie.
Masz pytania? Potrzebujesz pomocy prawnej adwokata? Skontaktuj się z nami.